Korku ve fobiler ev köpekleri arasında öylesine yaygındır ki nedenleri veteriner klinikleri ve davranış bilimcilerine getirilen vakalar arasında neredeyse buz dağının görünen kısmını oluşturmaktadır. Bunlar en rahatsız edici davranış problemlerini kapsayabilir ve çoğu köpek sahibi bunların aslında tedavi edileceğini bilmez. Bu nedenle sayısız köpek nedensiz yere acı çeker ve çektirir. Bu tür problemler iyi bir sahip ve üretici eğitiminin yanı sıra yavru köpekler için doğru bir sosyalleştirme ve alışkanlık kazandırma gerektirir. Çoğu korkuyla alakalı davranış problemi aslında köpek sahipleri bilincinde olabilse yavrunun yaşamının ilk bir kaç haftasında engellenebilir. Tüm bu korkuya dayalı tepkiler tabi ki bir problem teşkil etmez. Davranış uzmanları bunun normal sınırların ne kadar dışında olduğunu belirleyerek gerekli tedbirlerin alınmasını sağlar. Genel olarak korku dolu davranış yaşamı zorlaştırmaya başladığında yada korkuya neden olan etki ortadan kaldırıldığında bile uzun süre devam ediyorsa davranış,bir problem olarak tanımlanabilir.
Korku yada fobinin nasıl geliştiğini anlamaya çalışırken davranış bilimcinin sadece köpeği değil bulunduğu ortamı ve sahibinin davranış üzerinde etkisini de göz önüne almaya gereksinimi vardır.
KÖPEĞİN ROLÜ
Her köpek ayrı bir bireydir ve olaylara tepki verirler. Davranıştaki değişkenlik köpeğin daha önceki tecrübelerine yada bu tecrübelerin eksikliğine bağlıdır.
Fakat daha önemli olan köpeğin karakteridir. Kendine güvenen yada huzursuz bir köpek aynı duruma tamamen farklı tepkiler verecektir.
Korku dolu davranışlar kalıtsaldır, bu nedenle üretimde kullanılmadan önce anne ve babanın karakteri doğru değerlendirilmelidir. Üretime alınacak köpeklerin doğru seçimi gelecek köpek popülasyonunda korkuya dayalı davranış problemlerinin büyük ölçüde önüne geçebilir. Belirli ırkların korku nedenli davranış bozukluklarına daha fazla yatkınlığı olduğundan ırka dayalı faktörler göz önüne alınmalıdır.
KÖPEK SAHİBİNİN ROLÜ
Bazı köpeklerin korkuya dayalı davranış problemleri geliştirmeye yatkınlıkları daha fazla olsada köpeğin sahibinin bu davranışların başlangıcında ve kalıcılaşmasındaki rolü de büyük önem taşır.
Korkmak normaldir ancak yavru bir köpek yeni bir nesne yada durumla karşılaştığında köpek sahipleri verecekleri tepkilerin öneminden haberdar olmalıdır. Yavru köpekler diğer sürü üyelerinden öğrendiklerinden ilk defa bir balon gördüklerinde yada bir havai fişek gösterisine şahit olduklarında çevrelerindekilerin tepkilerine karşı duyarlıdırlar. Yavru bir köpeğin yanında patlayan bir havai fişek koyduğunuzda korkmasını bekleyebilirsiniz, ancak sahibinin tepkisini sakın hafife almayın.
En yaygın hataların başında beklenmedik bir durum karsısında köpek sahiplerinin yavrunun yanına koşarak onları rahatlatmaya çalışmaları gelir. Köpekler iletişimleri sırasında yatıştırma benzeri davranışlar kullanmazlar. Bu nedenle sahiplerinin verdiği her tepkiyi korkuyla alakalandıracaklardır. Diğer bir deyişle sahibin koşup köpeği kucaklaması yavru tarafından korku dolu davranışı olarak yorumlanır ve bu örneği asla unutmaz.
Köpek sahiplerinin köpeklerindeki korkuya dayalı davranış problemlerini pekiştirmede kullandıkları en yaygın yöntem muhtemelen yanlış yatıştırmaya çalışma yöntemidir.
Diğer yaygın nedenler ise köpeği anlamadaki yetersizlik nedeniyle yanlış kullanılan cezalar, köpek iletişim yöntemlerini yanlış değerlendirmeden kaynaklanan yanlış anlaşılan işaretler ve komutların ve sürü hiyerarşisindeki kullanımındaki tutarsızlıktır. Tüm bu örneklerde köpek sahinin rolü önemlidir.
ÇEVRENİN ROLÜ
Çevre köpeklerdeki korkuya dayalı davranış bozukluklarında önemli bir rol oynar. Rahatsız edici bir ortam yada travmatik olaylara maruz kalma korkunun olası nedenlerinden biri olabilir.
Yaşamlarının ilk birkaç haftasında yavru köpekler hayatta normal olarak kabul edilecek şeyleri tanımlamayı öğrenir. Bu nedenle bu kritik dönemi gerçek dünyadan ayrı geçiren köpekler ilerde korkuya dayalı problemler sergilemeye adaydır.
Ne yazıkki hala sosyalleştirme ve alışkanlık kazandırma bilincinde hatırı sayılır eksiklik kendine güvenen ve dengeli köpeklerin yetiştirilmesinin önünde büyük engeller olarak durmaya devam etmektedir.
Bu yavrular daha sonra ailelere satılmakta ve bir süre sonra korkuya dayalı davranış problemleri ve savunmacı saldırganlık kendini göstermektedir. Çoğu köpek yavruyken doğru şekilde sosyalleştirilmediğinden dolayı erişkin olduğunda saldırarak tanımadığı durumlardan uzak durmaya çalışır. Yavruyu karanlık bir odaya kapatmak onu daha iyi bir bekçi değil daha korkak bir saldırgan yapar.
PROBLEMİN GELİŞİMİ
Korku dolu davranısı tetikleyen nedeni belirlemek nedenler çeşitli olabileceğinden her zaman çok kolay değildir. Korku dolu davranışın orjinal nedenle artık ilgisi olmayan benzer ses görüntülere karsı genelleştirildiği unutulmamalıdır.
KORKUYA NEDEN OLAN YAYGIN ETMENLER(İNSANLAR,HAYVANLAR,ÇEVRE,EV ALETLERİ,TRAFİK)
Bu göründüğü kadar kolay değildir. Köpek sahipleri genellikle ilk korkunun ne zaman ortaya çıktığını hatırlayamazlar. Köpek bir uzmana getirildiğinde ya orjinal neden ortadan kalkmış, yada davranış fazlasıyla değişmiştir. Korkuya neden olan olay ve çevre arasındaki çağrışım ikincil korkuya dayalı tepkinin başlangıcı olabilir.aşıdan korkan bir köpek klinik ortamı dahil personelinden de korkabilir.
Bazı hayvanların çok özel nedenleri olsada diğerleri farkli kategorilerden nedenlere karsı korku sergiler.
Orjinal problem ne olursa olsun problem masaya yatırılmadan önce davranışa artık öğrenilmiş tepkilerde dahil olmuştur.
Korku davranışının pekiştirilmesi bir kaç şekilde olabilir.
- nedenin ortadan kaldırılması yada kaçınılması ile korkunun yanlışlıkla ödüllendirilmesi
- korku sırasında köpeğin kaçarak olaydan kendini kurtarması yoluyla kendi kendini ödüllendirmesi
- hayvan sahibinin köpeği sakinleştirmeye çalışarak davranışın ödüllendirilmesi
- istenmeyen davranışın ceza ile durdurulmaya çalışılması
KORKUNU VE FOBİLERİN BELİRTİLERİ
- Kaçmak
- Etrafa zarar vermek
- Tehdit etmek
- Saldırganlık
KORKUYA DAYALI GÖRÜLEBİLİR FİZYOLOJİK BELİRTİLER
- Kalp atışlarında artış
- Genişleyen göz bebekleri
- Titreme
- Soluk alıp vermede artış
- Salya üretiminde artış
KORKU VE FOBİLERLE BAŞA ÇIKMA
- Çevrenin kontrol edilmesi
- Köpeğin davranışı
- Sahibinin tepkisi
DAVRANIŞSAL ŞEKİLLENDİRME
Bunun tekniklerini başarı ile uygulayabilmek için köpeğin tepkilerini detaylı bir şekilde bilmek gerekir.Örneğin tepki vermesi için uyatranın ne kadar yoğun olması gerekiyor? Tepki vermeden önce na kadar yakınlaşması gerekiyor?
Korkuya dayalı davranışlar gözlenmeye başladığında hangi uyaranın daha fazla ve hangisinin en az etkide bulundugunu belirlemek çok önemlidir. Köpek sahibi böylece kendini en hafif gösteren korkuya dayalı tepkiden başlayarak daha şiddetliye doğru yol alabilir.
Korku fobilerin tedavisinde en fzla kullanılan davranış şekillendirme teknikleri sistematik desensitizasyon ve karşı şartlandırmadır.
Tedavinin ilk dönemlerinde uyarıcının en yoğun oldugu durumlardan kaçınılmalıdır. Korkuya neden olan sesleri içeren kaset yada cd’ler hayvanda tepkiye neden olmadan hafifletilmiş halde dinletilme avantajına sahiptir.
Tedaviye köpek sakinken başlanır. Köpek sahibi herzaman kaseti sıfır ses ile başlatır ve köpek tepki göstereceği sınıra yaklaşana kadar yavaş yavaş sesi yükseltir. Bu aşamada köpeğin kullaklarındaki hafif bir endişeli hareket yeterlidir. Hayvan daha fazla tepki göstermeye başladı ise muhtemelen ses çok açıktır.
İkinci aşamada kasetin köpek oyun yada yamak gibi keyifli aktivitelerle meşgulken düşük volümde fondan çalınmasıdır.
Köpek oynamaya ya da yemek yemeğe başladığında sahibi sesi kısık düzeyde açmalıdır. Köpek oyuna ya da yemeğe devam ediyor ise teyp açık bırakılabilir; ancak köpek tepki vermeye başlar ise muhtemelen çok hızlı gidilmiştir. Köpek yemeği ya da oyunu bitirdiğinde hemen teyp kapatılır. Amaç sesin sadece keyifli aktivitelere çağrışım yapmasıdır.
Köpek sahibi en düşük ses düzeyinin köpek tarafından tölere edildiğinden emin olunmasından sonra ses çok hafif yükseltilerek devam edilebilir. Sonunda köpeğin sese korku ile hiç tepki vermediği hatta içindee bulunduğu keyif verici duruma kuyruk sallamaya başladığı noktaya ulaşılmalıdır.
Köpek sahibleri beklentilerinde kesinlikle gerçekci olmalıdır. İstenen değişikliğin gerçekleşmesi haftalar hatta bazen aylar alabilir. Köpek yüksek seslere korkuyla tepki vermese de yeni şekillenen davranışın tamamen oturması için ara ara kasetin çalınmasına devam edilmelidir.
Davranışsal şekillendirme korkuya dayalı problemlerin tedavisinde anahtar yöntem olsa da korkunun öğrenmeyi engellediğini biliyoruz. Bu nedenle köpeğin bu yöntemlerden faydalanması güçtür ve zaman alır. Bu vakalarda davranışşal şekillendirmenin etkisini göstermesi için ilaç terapisi kullanılabilir. Ancak ilaç terapisi sadece geçici ve ana tedaviye yardımcı bir yöntemdir.
KORKU VE FOBİLERİN ENGELLENMESİ
- Üretilecek köpeklerin karakterlerini doğru seçin,
- Yavruların doğru ve yeterli sosyalleştirme ve alışkanlık kazandırma dönemlerinde geçtiğinden emin olun,
- Aile içinde yeterli ve tutarlı karşılıklı iletişimi sağlamak için sahipleri eğitin,
- Doğru sosyalleştirme ve alışkanlık kazandırmayı sağlamak için aşı programını doğru belirleyin.
SAHİBİN TEPKİSİ
Köpeğin tepkilerini ve çevresini kontrol etmeye ek olarak sahibinin davranışları da kontrol altına alınmalıdır. Örneğin teskin etme yoluyla istemeden köpeğin korkuları pekiştirildiğinden buna hemen son verilmelidir. Her türlü cezanın uygulanması da hemen son bulmalıdır. Köpeği korkularıyla yüzleşmeye zorlamak da denenmemelidir. Bunların yerine sahibin kotrolünü artıran eğitime başlanmalıdır.
KORKUYA DAYALI DAVRANIŞLARIN ENGELLENMESİ
Korku ve fobilerin en üzücü yanı aslında engellenebilir olmalarına rağmen köpek popülasyonu içinde en fazla rastlanan davranış problemleri olamalıdır. Çoğu köpek ne yazık ki tedavi bile görmeden korkuları ile yaşamak zorunda kalmaktadır.
Çoğu davranış problemlerinde de olduğu gibi bu vakaların önüne geçilmesindeki sorumluluk köpek sahipleri, üreticiler ve veteriner hekimlere düşmektedir.
